کتاب آیین کهتران و آیین مهتران آلادب الصغیر و الادب الکبیر اثر عبدالله بن دادویه ابن مقفع انتشارات دانشگاه قم

نگارنده براي اطلاع از كيفيت ترجمه‌هاي تنها به بررسي دو ترجمه پيشين از اين كتاب پرداخته و از ترجمه­هاي احتمالي ديگري كه ممكن است توسط افراد مختلف صورت گرفته باشد صرف نظر كرده است. ترجمۀ كاملِ اين اثر مربوط به غلامرضا خسروي حسيني در سال 1348 هـ. ش. تحت عنوان (آيين رهروي و رهبري) است. پيش از اين ترجمه، دو ترجمۀ ديگر از رساله (الادب الكبير) در دست مي‌باشد كه نخستين آن مربوط به شيخ محمد هادي بن محمد حسين قائني است كه در سال 1323 هـ. . ق. تأليف و در ذيل عهد نامۀ مالك اشتر در سال 1315 هجري شمسي چاپ شده است. ا وجود تلاش فراوان نتوانستم نسخه‌اي از آن را بيابم. نام اين اثر در كتاب الذريعه دو بار ذكر شده است. به نظر مي‌رسد آقاي قائني در ترجمۀ خويش، تشابه محتوايي ميانِ كتاب الادب الكبير و عهد نامه مالك اشتر را مد نظر داشته و به همين جهت ترجمۀ كتاب الادب الكبير را در ذيل عهد نامۀ مالك آورده است. به جهت عدم دسترسي به نسخه‌اي از اين ترجمه هر گونه اظهار نظر در باب ويژگي­هاي اين ترجمه ناممكن است. ترجمۀ ديگري از بخش­هايي از كتاب الادب الكبير به قلم ذبيح بهروز (وثوق‌الدوله) در دست است كه به حق يكي از بهترين نثرهاي معاصر زبان فارسي است. اما با اين همه ضرورت ارايه ترجمه‌اي ديگر در چند نكته خلاصه مي‌شود كه غالباً مربوط به كاستي­هاي ترجمه‌هاي پيشين است. در ترجمه كامل اين كتاب (آيين رهروي و رهبري) به نظر مي‌رسد اسلوب تاريخي-ادبي و ايجاز بلاغي كتاب باعث شده تا مترجم دچار خبط و خطاهايي بسيار شود. تا آنجا كه مطابقت دادن متن عربي با فارسي آن بسيار دشوار شده است. گاه فاصلۀ متن عربي با برابر فارسي آن بسيار زياد است و گذشته از اين، بخش­هايي از متن عربي به هر دليلي ترجمه نشده است. دو ترجمه ديگر نيز تنها به كتاب الادب الكبير پرداخته است. در باب چند و چون ترجمه قائني كه كتاب الادب الكبير را در ذيل عهد نامه مالك اشتر منتشر كرده اطلاعي در دست ندارم. اما ترجمۀ ذبيح بهروز كه تحت عنوان (آيين بزرگي) به چاپ رسيده متني به غايت استوار و شيوا مي­باشد. تنها كاستي اين ترجمه در اين است كه مترجم تمام متنِ الادب الكبير را ترجمه نكرده و تنها بخش­هايي را گلچين و ترجمه كرده است. اين كتاب در سال 1342 هـ ش چاپ شده است. از اين رو همچنان ضرورت ترجمه كاملي از كتاب الادب الكبير به قوتِ خود باقي مي‌ماند كه ارايه ترجمه حاضر تلاشي براي بر طرف كردن كاستي­هاي ياد شده است. ترجمه‌هاي ­مذكور همگي بر اساس نسخۀ تصحيح شده استاد احمد زكي پاشا مي‌باشد كه در سال 1911 (الادب الصغير) و در سال 1912(الادب الكبير) را تصحيح و در بيروت به چاپ رسانده است. چاپ­هاي بعدي كتاب تا به امروز بر اساس نسخه ياد شده صورت گرفته است. با اين تفاوت كه در چاپ­هاي جديدتر، براي بندهاي مختلف كتاب، عنوان­هايي خاص استخراج شده كه اين عنوان­ها در نسخه تصحيح شدۀ اوليه موجود نمي‌باشد. غالب اين عنوان­ها خود عبارت محوري همان بخش از متن است كه به صورت عنوان براي آن قرار داده شده است. از اين رو تنظيم فهرست موضوعي براي كتاب در ترجمه‌هاي پيشين به اختيار مترجمان صورت گرفته است. اما در ترجمه حاضر اين فهرست موضوعي بر اساس عنوان­هاي استخراج شده در چاپ­هاي بعدي صورت گرفته است. مترجم به جز در پاره‌اي از موارد عيناً همان عنوان­ها را ترجمه كرده است. از اين رو فهرست موضوعي به لحاظ سبكي از يك اسلوب واحد تبعيت نمي‌كند. برخي از عنوان­ها تركيب­هاي اضافي برخي خبري و برخي نيز امري و استفهامي مي‌باشند. غالب عنوان­ها همان گونه كه اشاره شد بر اساس محتواي آن بند استخراج شده است. اما به جهت طيف گسترده‌اي از مطالب كه گاه در يك بند به آن پرداخته مي‌شود، شايد برخي ناهماهنگي­ها ميان عنوان و محتواي بند مشاهده شود. به عنوان نمونه شايد برخي از عنوان­ها بيانگر بخش اندكي از يك بند باشند. البته اين مسأله در الادب الصغير كه تكثر و دامنه موضوعات مطرح شده بسيار گسترده شده، بيشتر مشهود است. رض از بيان كاستي­هاي ترجمه‌هاي پيشين، اثبات بي نقص بودن ترجمۀ حاضر نيست و تنها ضرورت ارايه ترجمه‌هاي بهتر از اين كتاب ارزشمند را بيان نمودم. مترجم خود واقف است كه امانت داري در ترجمه يك اثر ادبي به ويژه آنكه مؤلف كتاب، پيشواي نثر نويسي عربي نيز باشد ،تا چه ميزان مخاطره‌آميز مي‌باشد. در ترجمه اثر حاضر تلاش بسيار شده تا علاوه بر حفظ معناي متن، سيطرۀ يك اسلوبِ واحد در آن احساس شود. به جهت حفظ و مراعات معنا در برخي از بخش­هاي متن، ناگزير كلمات يا عبارت­هايي را درون قلاب قرار دادم تا معناي نهفته در عبارت­هاي موجز به زبان فارسي منتقل شود. بهتر آن ديدم كه اسلوب ترجمه در عين وضوح و روشني تا حدود زيادي به اسلوب تاريخي نزديك باشد و براي اين مهم خود نيز به مطالعه نثرهاي گذشته زبان فارسي پرداختم و تلاش كردم تا اسلوب پرداخته شده در ترجمه در عين وضوح، تداعي كننده فضاي تاريخي آن نيز باشد.